همراه ما باشید تا در سفری جذاب به دنیای اصطلاحات خوشنویسی، گامی دیگر در مسیر تعالی این هنر اصیل ایرانی برداریم. هنر خوشنویسی، نگارشِ صرفِ کلمات نیست، بلکه آمیختگیِ ظرافت، خلاقیت و معنویت است. در این هنر، حروف و کلمات با حرکات موزون و دلفریب قلم، جان می‌گیرند و به تابلویی بدیع و چشم‌نواز تبدیل می‌شوند.
برای ورود به دنیای شگفت‌انگیز خوشنویسی، آشنایی با اصطلاحات تخصصی این هنر، ضروری است. اصطلاحاتی که زبانی مشترک میان خوشنویسان ایجاد کرده و درک ظرافت‌ها و مفاهیم عمیق این هنر را آسان‌تر می‌کنند.
در این مقاله، به تعدادی از اصطلاحات پرکاربرد در خوشنویسی می‌پردازیم. از نقطه و دانگ که واحد اندازه‌گیری در خوشنویسی هستند، تا کرسی و سطح که به جایگاه حروف و کلمات در سطر مربوط می‌شوند.
آشناسی با اصطلاحات خوشنویسی
اصطلاحات خوشنویسی: آشنایی با اصطلاحات پرکاربرد (بخش اول)
در ادامه مطلب اصطلاحات خوشنویسی به اصطلاحاتی می پردازیم که در هنر خطاطی بسیار پرکاربرد هستند:
- سطر نویسی
یکی از قالب‌های مرسوم و پرکاربرد در خوشنویسی است که در آن، جملات و عباراتی کوتاه، گاه مصرعی از شعری نغز، بر روی خط زمینه به صورت افقی خوشنویسی می‌شود. سادگی و ظرافت، از ویژگی‌های بارز سطر نویسی است.
- نقطه
این اصطلاح از اصطلاحات خوشنویسی عنصری ظریف و بنیادی در خوشنویسی و مبنای اندازه‌گیری حروف و کلمات در خوشنویسی است. نقطه، با حرکت کل پهنای زبانه‌ی قلم بر روی کاغذ و ایجاد مربعی کوچک، خلق می‌شود. به عنوان مثال، می‌گویند “الف” سه نقطه است، به این معنی که ارتفاع حرف”الف” باید به اندازه‌ی سه نقطه باشد. به اندازه‌ی نصف نقطه، نیم نقطه می‌گویند که در اندازه‌گیری جزئیات حروف و کلمات کاربرد دارد.
- دانگ
پهنای هر نقطه، که به اندازه‌یِ پهنای زبانه‌ی قلم است، به شش قسمت مساوی تقسیم می‌شود. هر قسمت، یک دانگ نامیده می‌شود. دانگ، واحدی دقیق برای اندازه‌گیری ظرافت و جزئیات حروف و کلمات، مانند ضخامت سرکش‌ها و کشیده‌ها، به کار می‌رود. مثلا گفته می‌شود که ضخامت سرکش حرف “الف” باید یک دانگ باشد.
نقطه و دانگ در خوشنویسی
این مقاله میتواند برای شما مفید باشد : بهترین کاغذ برای خوشنویسی : راهنمای انتخاب کاغذ
- ترکیب
این اصطلاح از اصطلاحات خوشنویسی عنصری حیاتی در خوشنویسی است که به چیدمان حروف و کلمات در فضای صفحه، به منظور ایجاد زیبایی و تناسب، می‌پردازد. ترکیب هنرمندانه، حروف و کلمات را به یک اثر هنری بدیع تبدیل میکند. رعایتِ تناسب، توجه به فاصله‌گذاری مناسب بین حروف و کلمات، استفاده از کشیده‌ها، رعایت خط کرسی و استفاده از نقطه و دانگ جزو اصول ترکیب به شمار می‌روند.
- کشیده (مَد)
کشیده یا مد، یکی از ظرافت‌های خوشنویسی است که به نوشتن برخی حروف در اندازه‌ی بلند و در امتداد افق سطر، با تمام پهنای زبانه‌ی قلم (شش دانگ)، اشاره دارد. هــــــم نمونه ای از کشیدگی بین حروف “ه” و “م” است.
اصطلاحات خوشنویسی: آشنایی با اصطلاحات پرکاربرد (بخش دوم)
- کرسی: این اصطلاح از اصطلاحات خوشنویسی خطی فرضی در امتداد افق سطر است که حروف و کلمات بر روی آن قرار می‌گیرند.
- سطح: به حرکاتی که در آن حروف باید راست نوشته شوند، اطلاق می‌شود. در واقع وقتی می گوییم حروف باید سطح باشند، منظورمان این است که حروف باید صاف و مستقیم نوشته شوند.
- دور: زمانی که در نوشتن یکی از حروف در خوشنویسی، یک حرکت نرم و منحنی‌وار به قلم می دهیم در واقع از دور استفاده می کنیم. منحنی پایین حرف “ن” یا حرف “ی” نمونه ای از دور در خوشنویسی است.
- تخریق: این اصطلاح از اصطلاحات خوشنویسی به معنای سفید گذاشتن فضای خالی و باز نگه داشتن آن فضا در داخل حروفی مانند “ع” و “غ” است. این تکنیک برای ایجاد تعادل، ریتم و هارمونی در خوشنویسی استفاده می‌شود.
- تمشیر: این اصطلاح از اصطلاحات خوشنویسی به باریک و منعطف کردن انتهای حروف گفته می‌شود. در این تکنیک قلم به صورت خمیده و نه مستقیم، از پایین به بالا کشیده می‌شود.
- چلیپا: چلیپا از قدیمی‌ترین قالب‌های خوشنویسی است و سابقه آن به قرن هشتم هجری و دوران تیموریان می‌رسد. در آن زمان، از چلیپا برای نوشتن قطعات قرآنی و ادعیه استفاده می‌شد. در این قالب، دو بیت از یک رباعی کامل یا یک شعر بلند به صورت مورب نوشته می‌شود.
- دم قلم: به محل قرارگیری قلم روی کاغذ یا هر سطح دیگری که روی آن می‌نویسیم، اصطلاحاً دم قلم می‌گویند.
- سیاه مشق: یکی از قالب‌های خوشنویسی نستعلیق و شکسته نستعلیق که حروف، کلمات و جملات به صورت تکراری و گاه به صورت متقاطع و روی هم نوشته می‌شوند. در این نوع قالب تمرکز اصلی بر روی فرم و ساختار حروف بوده و معنای کلمات از اهمیت کمتری برخوردار است.
نمونه ای از سیاه مشق
اصطلاحات خوشنویسی: بخش پایانی
- خط گلزار
ریشه خط گلزار به هنر تذهیب برمی‌گردد. آن یکی از شیوه‌های تفننی خوشنویسی است که در آن خط نستعلیق یا ثلث به صورت معمولی نوشته شده و سپس درون و حاشیه برخی از کلمات با گل و برگ، اسلیمی و نقوش تذهیب نقاشی و مزین می‌شود.
طره
طره یکی از اصطلاحات متداول در خوشنویسی است که به الحاقیه و زایده کوتاه و تیز در ابتدای برخی از حروف، به ویژه در اقلام سته، به سمت پایین گفته می‌شود. علاوه بر موارد فوق، طره در قالب‌های خاصی مانند چلیپا نیز کاربرد دارد. در چلیپا، طره به خطوط مورب اضافه می‌شود و به زیبایی و خوانایی آن می‌افزاید.
- اقلام سته
این اصطلاح از اصطلاحات خوشنویسی در قرن سوم هجری توسط ابن مقله ابداع شد. ابن مقله با ترکیب خطوط مختلف کوفی و نسخ، اقلام سته یا همان خطوط ششگانه را به وجود آورد. این خطوط شش گانه عبارتند از:
- خط ثلث: ضخیم‌ترین خط در بین اقلام سته برای نوشتن عناوین و کتیبه‌ها
- خط محقق: دومین خط ضخیم در بین اقلام سته برای نوشتن قرآن و احادیث
- خط توقیع: سومین خط ضخیم در بین اقلام سته برای نوشتن فرمان‌ها و اسناد رسمی
- خط رقاع: چهارمین خط ضخیم در بین اقلام سته برای نوشتن نامه‌ها و متون روزمره
- خط نسخ: پنجمین خط ضخیم در بین اقلام سته برای نوشتن کتاب‌ها و متون علمی
خط ریحان: باریک‌ترین خط در بین اقلام سته برای نوشتن آیه‌های قرآنی و تزئینات
آکادمی هنرجو: مرجع آموزش خوشنویسی بصورت مجازی در ایران
اصطلاحات خوشنویسی زبان این هنر هستند. آشنایی با این اصطلاحات به ما کمک میکند تا بتوانیم خوشنویسی را بهتر درک کنیم و از آن لذت بیشتری ببریم. همچنین آشنایی با این اصطلاحات برای کسانی که می‌خواهند خوشنویسی را به صورت حرفه‌ای دنبال کنند ضروری است.
در این مطلب از هنرجو سعی کردیم تا به برخی از مهم‌ترین اصطلاحات خوشنویسی بپردازیم. امیدوارم این اطلاعات برای شما مفید بوده باشد. ما در مجموعه هنرجو با اعتقاد به ارزش‌های هنری و فرهنگی کشور، دوره‌های آموزش خوشنویسی با کیفیت و اصولی را ارائه می‌دهیم. این دوره‌ها توسط اساتید مجرب و باتجربه برگزار شده و شامل محتواهای آموزشی به روز در قالب ویدئو، جزوه و سایر رسانه‌های آموزشی می باشند.
علاوه بر این، امکاناتی مانند ارتباط مستقیم با اساتید و هنرجویان دیگر و مشاوره رایگان نیز در اختیار شما قرار می‌گیرد. جهت کسب اطلاعات بیشتر و ثبت نام با شماره تماس 09011890638 تماس بگیرید.