در این مقاله، به معرفی انواع خط خوشنویسی می‌پردازیم. از خطوط اصیل ایرانی مانند نستعلیق، شکسته نستعلیق و تعلیق تا خطوط عربی مثل ثلث، نسخ و کوفی، با ظرافت‌ها و زیبایی‌های هر یک آشنا می‌شویم. هنر خوشنویسی، رقص قلم بر بوم کاغذ و خلق نغمه‌ای از حروف و کلمات است.
این هنر اصیل، از دیرباز در فرهنگ و تمدن بشری جایگاهی ویژه داشته و در سرزمین ایران، به واسطه ذوق و خلاقیت هنرمندان، به اوج شکوفایی خود رسیده است.
انواع خط خوشنویسی: خطوط ایرانی
- تعلیق
خط تعلیق به عنوان یکی از انواع خط خوشنویسی ایرانی، در اوایل سده هفتم میلادی با ترکیب و توسعه خطوط توقیع و رقاع و تحت تأثیر خطوط ایرانی پیش از اسلام شکل گرفت. این خط با ویژگی‌هایی همچون دوایر فراوان، حروف مدور و امکانات زیاد در ترکیب‌های مختلف، توانست توجه خطاطان ماهر هنر خوشنویسی را به خود جلب کند. از آنجایی که در خط تعلیق هیچگونه یکنواختی نیست و تمامی خطوط تو در تو متصل به هم نوشته می‌شوند، این خط بیشتر برای کاتبان دربارها و دیوان‌های حکومتی مورد استفاده قرار می‌گرفت. اما با ظهور خط‌های نستعلیق و شکسته نستعلیق، کمرنگ‌تر شد و به طور کلی از رواج افتاد.
- نستعلیق
خط نستعلیق به عنوان یکی از برترین و محبوب‌ترین انواع خطوط خوشنویسی ایرانی، به واسطه تعادل، توازن، انعطاف و خوانایی شناخته می‌شود. این خط اولین بار در اوایل قرن نهم میلادی گسترش یافت و ا میرعلی تبریزی ابداع کننده آن دانسته می‌شود. نستعلیق به دلیل زیبایی و الهاماتی که از طبیعت به آن وارد شده است، به عنوان “عروس خطوط اسلامی” شناخته می‌شود. اخیراً، توجه به خط نستعلیق بیشتر شده و خوشنویسان ماهری مانند عماد الکتاب، سید حسین و سید حسن میرخانی و علی اکبر کاوه، به ترویج و توسعه این نوع خط کمک کرده‌اند.
- شکسته نستعلیق
این خط به عنوان یکی از زیباترین و جدیدترین انواع خط خوشنویسی اسلامی، با پیچش‌ها و حرکات بسیار زیبایش شناخته می‌شود. این خط با شکستن و رها کردن خط نستعلیق شکل گرفته است. ابداع این خط به ایرانیان بازمی‌گردد و در اوایل قرن یازدهم به دلیل نیاز به تندنویسی ظهور یافت. مهمترین استاد خوشنویسی این خط، درویش عبدالمجید طالقانی بوده و ابداع آن را به مرتضی قلیخان شاملو و محمد شفیع هروی نسبت می‌دهند. این خط امروزه مورد توجه خوشنویسان قرار گرفته و در نقاشی‌خط و گرافیک نیز کاربرد دارد.
انواع خط خوشنویسی: سایر خطوط
- کوفی
خط کوفی یکی از انواع خط خوشنویسی اسلامی است که ابتدا در شهر کوفه شکل گرفت و نخستین نسخه‌های قرآن با این خط نوشته شد. این خط بیشتر شامل خطوط مستقیم و زاویه‌دار است و اغلب با حرکت‌های عمودی و افقی ممتد و بلند نوشته می‌شود. کاربرد خط کوفی با ظهور سایر انواع خطوط خوشنویسی کاهش یافت و به‌طور عمده به کاربردهای تزئینی محدود شد. این خط به دو شاخه مغربی و مشرقی تقسیم و همچنین به دو دسته کوفی ساده و تزئینی تقسیم می‌شود.
- ریحان
خط ریحان مشتقاتی از خط نسخ است که به دلیل ظرافت و زیبایی حروف و ترکیباتش به خط محقق نزدیک‌تر بوده و حتی ظریف‌تر از آن است. این خط به علی ابن عبیدالله ریحانی یا ابن بواب، نسبت داده می‌شود. خط ریحان به خاطر خوانایی در سده‌های ۱۰ تا ۱۱ میلادی برای نوشتن قرآن، در بسیاری از کشورهای اسلامی مورد استفاده قرار می‌گرفت. این خط به آرامی نوشته می‌شد و به همین دلیل زمان بیشتری را برای نوشتن می‌طلبید، اما به دلیل خوانایی و زیبایی، محبوبیت خود را حفظ کرد.
- توقیع
خط توقیع یکی از انواع خط خوشنویسی است که اغلب برای امضا و نوشتن نام شخص در اسناد و اوراق رسمی استفاده می‌شود. این خط به‌دلیل استفاده‌ی متداول در امضاها به نام “توقیع” شناخته می‌شود. از آنجا که این خط برای نوشتن نام به‌کار می‌رود، بیشتر در حوزه‌های حکومتی، اداری و قانونی مورد استفاده قرار می‌گیرد. از ویژگی‌های خط توقیع می توان به این اشاره کرد که حروف با ضخامت بیشتر و قوس‌های کمتری نسبت به خطوط خوشنویسی دیگر نوشته می شوند.
ای مقاله میتواند برای شما مفید باشد : کاربرد های خوشنویسی ( 10 کاربرد مهم خوشنویسی )
ادامه خطوط اسلامی عربی
- رقاع
خط رقاع یکی از انواع خط خوشنویسی اسلامی بوده و به خط عربی هم شناخته می شود. این خط شکل اصلاح شده توقیع می باشد و برای صرفه‌جویی در زمان و فضا برای نوشتن پیام‌های کوتاه استفاده می‌شده است. رقاع جزو خطوط محبوب دوران عثمانی بوده و توسط شیخ حمدالله الاماسی بهبود یافته است. امروزه این خط یکی از متداول‌ترین خطوط خوشنویسی در جهان عرب محسوب می شود.
- ثلث
خط ثلث یکی از انواع خط خوشنویسی است که بیشتر برای تزیین کتب، کتیبه‌ها و کاشی‌کاری‌ها استفاده می‌شود. این خط اغلب برای نوشتن عنوان سوره‌های قرآن کریم و دیگر متون مذهبی به کار می‌رود و هنوز هم استفاده از آن رایج است. در ایران، خط ثلث به خصوص برای پشت جلد نویسی، کتیبه‌ها و کاشی‌کاری‌ها استفاده می‌شود.
- نسخ
خط نسخ در اواخر قرن دوم هجری متداول شد و به ابن مقله شیرازی نسبت داده می‌شود. این خط بر پایه خط کوفی بنا شده و با اضافه کردن اعراب و حرکات به خط کوفی، ابداع شد. خط نسخ انواع مختلفی دارد از جمله نسخ حجازی، نسخ الفضاح، نسخ عثمانی و نسخ نیریزی. میرزا احمد نیریزی یکی از برترین نسخ نویسان در دوره صفویه بوده و شیوه نسخ او به نام نسخ نیریزی معروف است.
- محقق
خط محقق، ابتدا از خط کوفی تبعیت می‌کرد و بعدا توسط ابن مقلد و ابن بواب تکمیل و بهبود یافت. این خط یکی از محبوب‌ترین خطوط برای کتابت قرآن در سراسر سرزمین های شرقی است و تاثیر هنر و ذوق ایرانی در آن واضح است. خط محقق به اشکال یکدست و یکنواخت و همچنین فواصل منظم و بدون تداخل حروف، مشهور است.
آکادمی هنرجو: مرجع آموزش خوشنویسی بصورت مجازی در ایران
در این مطلب از هنرجو سعی کردیم تا به انواع خط خوشنویسی ایرانی اسلامی بپردازیم در پایان، باید به یاد داشته باشیم که هنر خوشنویسی اسلامی یکی از غنی‌ترین و متنوع‌ترین فرهنگ‌های هنری است که تاریخچه ای طولانی دارد. این هنر با ارزش، نه تنها به متون اسلامی و غیر اسلامی زیبایی و آراستگی می‌بخشد، بلکه عمق و اعتبار فرهنگی و تاریخی آن را نیز به نمایش می‌گذارد.
ما در مجموعه هنرجو با اعتقاد به ارزش‌های هنری و فرهنگی کشور، دوره‌های آموزش خوشنویسی با کیفیت و اصولی را ارائه می‌دهیم. این دوره‌ها توسط اساتید مجرب و باتجربه برگزار شده و شامل محتواهای آموزشی به روز در قالب ویدئو، جزوه و سایر رسانه‌های آموزشی می باشند.
علاوه بر این، امکاناتی مانند ارتباط مستقیم با اساتید و هنرجویان دیگر و مشاوره رایگان نیز در اختیار شما قرار می‌گیرد. جهت کسب اطلاعات بیشتر و ثبت نام با شماره تماس 09011890638 تماس بگیرید.